کنایه و قطب مجازی زبان در تاریخ بیهقی

رومن یاکوبسن (1982-1896) زبان‌شناس و نظریه‌پرداز روسی با پذیرفتن دیدگاه سوسور (1913-1857) درخصوص دو محور جانشینی و هم‌نشینی، زبان را به دو قطب استعاری و مجازی تقسیم کرده و بر این باور است که قطب استعاری مخصوص شعر و بر مبنای رابطۀ شباهت در محور جانشینی است و قطب مجازی مخصوص نثر و بر پایۀ رابطۀ مجاورت در محور هم‌نشینی شکل می‌گیرد. بر اساس این دیدگاه در تاریخ بیهقی که غلبۀ زبان با قطب مجازی است، در میان کارکردهای مختلف زبان، کنایه به عنوان یک ویژگی سبکی و متعلق به قطب مجازی زبان از اهمیت خاصی برخوردار است. بیهقی با تصرف در ساختار نحوی جمله‌ها که غالباً در محور هم‌نشینی زبان صورت می‌گیرد، از کنایه برای تجسّم و عینیّت‌بخشی به مفاهیم ذهنی بیشترین بهره را برده‌است. کنایات تاریخ بیهقی را می‌توان به دو دستۀ زبانی و ادبی تقسیم کرد که اغلب آن‌ها در معنای اولیۀ خود دارای مصداق عینی هستند و به عبارتی لازم معنای آن‌ها قابلیت تحقق در واقعیت بیرونی را دارد و این مسأله با آنچه یاکوبسن می‌گوید که قطب مجازی زبان از ویژگی‌های بارز نثر مخصوصاً ادبیات رئالیستی است، هم‌خوانی و هماهنگی بسیار دارد.